Tarihin Önde Giden İlk Kadınları

Halide Edip, Afife
Jale gibi edebiyat ve sanat dünyasında ilklere imza atan kadınları
yakından tanıyoruz. Ama bir de tanımadıklarımız var.


İlk modaevini açan Makbule Hanım, ilk doktor
Safiye Ali, ilk kadın yönetici Nezihe Muhiddin gibi. Bilinmeyen 27
kadının hikayesini Güldane Çolak ve Lale Uçan yazdı.
Bir kadın düşünün ki, geleceğin gençlerini yetiştirmek üzere
mücevherlerini satsın. Bu yüzyıldan baktığımızda artık çok uzaklarda
kalan bu tür manzaralara 1900’lü yılların başında sıkça rastlanıyor.
Mesela Aziz Haydar Hanım, kardeşiyle açtığı ilk anaokulunda geleceğin
çocuklarına yabancı dil, müzik eğitimi veriyor, genç kızlara ev işleri,
biçki dikiş, elişleri konusunda bilgilerini aktarıyor. İlk kadın doktor
Safiye Ali, ilk hemşire Safiye Hüseyin Elbi’nin ilim öğrenmek ve
öğretmek için nasıl mücadele ettiklerine yine bu dönemde tanık
oluyoruz. İlk kadın yazar Halide Edip Adıvar, ilk kadın tiyatro
sanatçıları Bedia Muvahhit, Afife Jale de o zamanlarda yetişen
kadınlardan.. Ama hiç kimse bu isimler kadar meşhur olmamış, yaptıkları
mücadeleler bugünlere taşınmamış. Ta ki iki sene öncesine kadar Güldane
Çolak ve Lale Uçan bu işe el atana kadar... Çolak ve Uçan, Osmanlıcayı
iyi derecede bilen iki araştırmacı. Güldane Çolak ev hanımı, Lale Uçan
ise İngilizce öğretmeni. İşlerinden arta kalan zamanları Osmanlı
arşivlerinde ve kütüphanelerde araştırma yaparak geçiriyorlar. İki sene
önce başladıkları arşiv taramasında II. Meşrutiyet, yani 1908 ve
Cumhuriyet’in ilk yılları arasında birçok kadın öncünün hikâyesinin,
dönemin basın-yayın organlarında sık sık yer aldığı dikkatleri çekince
bir kitap yazmaya karar vermişler. “II. Meşrutiyet’ten Günümüze Basında
Kadın Öncüler” (Heyamola Yayınları) kitabında 27 kadının hikâyesine yer
veriliyor. Meşrutiyet’in ilanının 100. yılına denk gelen çalışma,
feminist bir düşüncenin ürünü değil. Ülkenin zor zamanlarında
kadınların ne
kadar önemli rol üstlenebileceğine dikkat çekiliyor.

İlk kadın doktor Safiye Ali
Safiye Ali, Sultan Abdülaziz ve Sultan II. Abdülhamid’in
yaverlerinden Ali Kırat Paşa’nın kızı ve Bülent Ecevit’in annesi ressam
Nazlı Ecevit’in teyzesi olarak biliniyor. 1894 doğumlu olan Safiye Ali,
Üsküdar Amerikan Kız Koleji’nden sonra Almanya’ya giderek Würzburg
Üniversitesi Tıp Fakültesi’ne kaydolur. O yıllarda henüz Darülfünun Tıp
Fakültesi kız öğrenci kabul etmiyordur. 1921’de Berlin’de doktorluk
sınavını başarıyla vererek yurda döndüğünde, Türkiye’nin ilk kadın
doktoru olarak özellikle fakir çocuklar olmak üzere herkese hizmet
eder.

İlk modaevini açan Makbule Hanım
Makbule Hanım, arkadaşı Nazire Hanım ile birlikte ortak olarak, 1000
lira sermayeyle ilk modaevini 1926 yılında Beyoğlu’nda açar. Paris’e
giderek elbise modelleri getirir, sergi düzenleyerek atölyenin
tanıtımını yapar ve müşteri portföyünü oluşturur. Ancak makastarlarının
başarısızlığı nedeniyle müşterileri azalır. Nazire Hanım da ortaklıktan
ayrılınca yalnız kalır. Borçlarını ödeyemez duruma gelir; ama o pes
etmez. Tekrar Paris’e gider, makastarını değiştirir, atölyesini daha
güzel bir yere taşır ve sonunda kâra geçer… 1927 yılında Makbule Hanım,
Beyoğlu’nun aranan modacılarından biri olur.

Seyyar fotoğrafçı Muzaffer Hanım
Muzaffer Hanım, Cumhuriyet tarihinin ilk fotoğraf makinesi kullanan
kadını olarak dönemin basınında yer bulur. 23 Haziran 1339 tarihli Süs
dergisinde seyyar fotoğrafçı olarak anılır. Muzaffer Hanım’ı seyyar
fotoğrafçılığa yönelten en büyük neden; bazı kadınların fotoğraf
stüdyosunda poz vermekten çekindiklerini fark etmesi. Kendince pratik
bir çözüm bulur. Kadınlara, gazete aracılığıyla çekim saatlerini
bildirerek randevu verir ve Muzaffer Hanım makinesiyle hizmetini
hanımların ayağına götürür.

Tayyare ile uçan ilk kadın Belkıs Şevket Hanım
Belkıs Şevket Hanım, 1913’te kurulan Osmanlı Müdafaa-i Hukuk Nisvan
Cemiyeti’nin üyelerinden biri. Cemiyet, kadınların hayatın içinde yer
almalarını sağlamak amacıyla müteşebbis kadınları destekler. Cemiyetin
ses getiren girişimi, Belkıs Şevket Hanım’ın pilot Fethi Bey’in
kullandığı uçakla İstanbul semasında uçmasıdır. Belkıs Hanım’ın yaptığı
ilk başvuru, kadın olması nedeniyle şirket tarafından reddedilir.
Yapılan büyük tartışmalardan sonra 2 Aralık 1913 uçuş tarihi olarak
belirlenir. Hükümet, halkın takdirini toplayan bu genç kadının
fotoğrafını Askerî Müze’de sergiler, yeni çıkan kolonyaya da ‘Belkıs
Kolonya Suyu’ adını verir.

İlk kadın memur Bedra Osman
Bedra Osman ve arkadaşları kadın memur aradığını duyuran İstanbul
Telefon Şirketi’ne başvurur. Ama daha dilekçelerini verirken ilk
engelle karşılaşırlar. Kurum çalışanlarından Sürenyan Efendi, başvuru
dilekçelerini almaz, hatta onlara hakarete kadar varan tavırlarla bu
işi yapamayacaklarını söyler. Ancak ikinci başvurularında dilekçeleri
kabul edilir. Bu kez Fransızca ve Rumca konuşma şartı aranır. O dönemde
çıkan Kadınlar Dünyası dergisi aracılığıyla kamuoyu oluşturularak Bedra
Hanım’ın memureliği kabul edilir.

İlk biçki yurdunu açan Behire Hakkı
Behire Hakkı, büyükanne ve annesinden öğrendiği dikiş tekniğini
Paris’te eğitim alan Osman Zeki’den iki ay metot dersi alarak
geliştirir, hazırladığı patronları Paris Terzi Akademisi’ne gönderir.
Oradan onay alınca 913’te Taş Mektep’te ilk biçki yurdunu açar. 25
öğrenciyle açılan kuruma 6 ayda 51 başvuru daha olur ve eğitim süresi
bir yıla çıkar. 1917 yılında yurdun öğrenci sayısı 366’yı bulur.
Mezunların birçoğu kendi atölyelerini açar, bir kısmı evinde çalışarak
kendi geçimini sağlar. Behire Hakkı ve terzi okulu savaş yıllarında
cephedeki askere kıyafet dikerek de gönüllerde taht kurar.

İlk kadın öğretmenlerden Şukufe Nihal
Şukufe Nihal, liseler ve öğretmen okulları için kadın öğretmen
yetiştiren İnas Darülfünun’un ilk öğrencilerinden biri. 1919’da
Edebiyat Fakültesi’nin coğrafya bölümünden mezun olur ve öğrenci
yetiştirmeye başlar. Türk kadınının yükseköğrenimdeki yerinin
şekillenmesi için cesur adımlar atar. Ayrıca Türk edebiyatının önemli
kadın şairleri arasında anılır.

İlk diplomalı hemşire Safiye Hüseyin Elbi
Safiye Hanım, büyükbabasından duyduğu Florence Nightingale hakkında
anlattığı hikâyelerle büyür. Bu nedenle hemşirelik mesleğini kendine
yakın bulur. Besim Ömer Paşa’nın Darülfünun’da verdiği hastabakıcılık
kurslarına katılır. Besim Ömer Paşa, Balkan Harbi sırasında, Safiye
Hanım’ı Asar-ı Atika Müzesi Hastanesi’nde görevlendirir. Ağır
yaralıların tedavi edildiği bu hastanede, gece gündüz demeden
koridorlarda günlerce uykusuz koşturur. Bu hizmetleri nedeniyle I.
Dünya Savaşı’nda Galata Hilal-i Ahmer Hastanesi’ne tayin olur… Ölümüne
kadar kendisini hayır işlerine adar.

İlk kadın yönetici Nezihe Muhiddin
Bürokrat kökenli bir ailenin kızı olan Nezihe Muhiddin, öğretmen
olabilmek için Maarif Nezareti’nin sınavına hazırlandığı dönemde, yeni
kurulan İttihat Terakki Kız Sanayi Mektebi’ne müdire olur. 20’li
yaşlarda müdire olarak seçilmesinin nedeni, yetiştirildiği ortam ve
kültürlü çevrenin izlerini taşıyor olmasıdır. Okulda jimnastik, piyano,
lisan ve biçki-dikiş derslerine girerek hem öğretmenlik hem de yönetici
olarak geleceğin kadınlarına örnek olur. 16 Haziran 1923’te siyasal
alanda kadın varlığını gösterme amacıyla kurulan Kadınlar Halk
Fırkası’nın başkanlığına seçilir.

İlk kadın dergisini çıkaran Ülviye Mevlan
Ülviye Mevlan, 4 Nisan 1913’te ilk kadın dergisi Kadınlar Dünyası’nı
çıkarmaya başlar. Derginin kadınların sorunlarını somut olarak
dillendiren bir misyonu vardır. Osmanlı basınında kadının sesini
duyuran ilk dergidir. Dergideki tüm çalışanlar da kadındır. 1921 yılına
kadar yayın hayatına devam eder. Ülviye Mevlan, maddi manevi her şeyini
dergi için harcar. Yeri geldiğinde mücevherlerini bozdurarak dergiyi
yaşatmaya çalışır. Mevlan, erkek dünyası gibi görülen basında duyulmaya
başlanan topuklu ayakkabı seslerinin ilk sahibelerinden biridir.











Bir gülüş kadar içten
Bir gülüş kadar gerçeğiz
Kim olduğumuz, ne olduğumuz önemli değil...
Kendimizi ifade edebildigimiz yerdeyiz...
Sevildiğimiz kadar değil
Sevebildiğimiz kadar değerliyiz!!!