Göktürk Kitabeleri Ve Önemi

ÂBİDELERİN SAHİPLERİ VE YAZILŞ TARİHLERİ

*Bilge Kağan Âbidesi:

Bilge Kağan Âbidesi kendisinin 734’te ölümünden sonra 735’te oğlu
tarafından dikilmiştir. Bu âbide de Bilge Kağan konuşmaktadır. Esasen
âbidenin kuzey cephesinin ilk 8 satırı Kül Tigin âbidesinin güney
cephesinin, doğu cephesinin 2-24 satırları ise Kül Tigin âbidesinin
doğu cephesinin mukabil satırlarına benzemektedir. Bu âbidede ayrıca
Kül Tigin ‘in ölümünden sonraki vakaların ilâve edildiği görülür.
Bilge Kağan âbidesi hem devredilmiş, hemde parçalanmıştır. Onun için
tahribat ve silinti bunda çok fazladır. Bu âbideyi yeğeni Yolluğ Tigin
yazmıştır. Her iki âbidede de Bilge Kağan’ın sözlerinin dışında Yolluğ
Tigin’in kitabe kayıtları ve ilâveleri yer almaktadır. Bu âbidenin
etrafında da yine türbe enkazı ve daha az olmak üzere heykeller
,balballar ve taşlar vardır.

*Tonyukuk Âbideleri:

Tonyukuk âbidesi , diğer iki âbidenin biraz daha doğusunda bulunmak-
tadır.Devrilmemiş , dikili dört cepheli iki taş halindedir. Birincisi
ve daha büyük olan taşta 35 ,ikinci taşta 27 satır vardır. İkinci taşta
yazılar daha itinasızdır ve aşınmada daha çoktur. Bu âbidenin yazıları
Kül Tigin ve Bilge Kağan’ ınki kadar düzgün değildir.Bu âbide de yazı
yukarıdan aşağı yazılmıştır. Fakat diğer ikisinin aksine satırlar
soldan sağa doğru istif edilmiştir. Tezyinatı da diğer kitâbelerdeki
kadar sanatkârane değildir. Tonyukuk âbidesinin yanında da büyük bir
türbe kalıntısı , heykeller , balballarve taşlar vardır.
Tonyukuk âbidesini , İlteriş Kağan ‘ın isyanına iştirak eden ve o
günden Bilge Kağan devrine kadar devlet idaresinin baş yardımcısı
olarak kalan büyük Türk devlet adamı ve başkumandanı Tonyukuk
,ihtiyarlık devrinde bizzat diktirmiştir. Bu âbidede Tonyukuk
konuşmaktadır , bu âbidenin müellifi odur.


*Kül Tigin Âbidesi :

Kül Tigin , Göktürkleri Çin esaretinden kurtaran ve ikinci Göktürk
devletini kuran İlteriş Kutluk Kağan ‘ın küçük oğludur. Ağabeyi Bilge
Kağan ‘la birlikte gece gündüz çalışmış , Türk ordularına komutanlık
yaparak büyük zaferler kazanmıştır.731 tarihinde bir savaşta ölünce ,
derin bir üzüntüye kapılan ağabeyi Bilge Kağan tarafından hatırasına ,
bir sene sonra (732) bir âbide diktirilmiştir.
Bu âbidede konuşan Bilge Kağan’dır. Tarihi bilgiler verilirken , Kül
Tigin ‘in yaptıkları , devletin kuvvetlenmesindeki hissesi çok duygulu
ve coşkun bir şekilde anlatılmıştır. Âbidenin en içli kısmı Bilge Kağan
‘ın ölen kardeşine ağladığı bölümdür.
Âbideler içerisinde bu zamana kadar en az tahribata uğrayan bu âbidedir
. Âbideyi , Hakan ailesinden ve Kül Tigin ‘ in yeğeni olan Yolluğ Tigin
yazmıştır. Ayrıca , âbidenin batı cephesinde çince yazılar da
bulunmaktadır.
İfade ve ihtiva ettiği bilgiler bakımından bu âbide en sağlamı ve
dolgun olanıdır.ifade daha düzgün ve cümleler akıcıdır.Derin ve
şiirimsi bir söyleyiş görülür.